Intrygujący język albański – indoeuropejska zagadka w centrum Bałkanów

Z czym kojarzy Ci się Albania? Wczasami all inclusive pod palmami? Aromatycznym jedzeniem? Kawą pitą gdzieś na molo w Golem? Wszystkie te skojarzenia są słuszne.

Jednak mimo wizji słońca, złotego piasku i głębokiego relaksu, kraj zaskakuje zagadkowym językiem, który ciężko zaklasyfikować do jakiejkolwiek rodziny językowej. 

Czemu tak jest? Czy albański to prawdziwa bałkańska zagadka? Skąd pochodzi i na jakie dialekty się dzieli?

Zanim wyruszysz do słonecznej Albanii, przeczytaj nasz TURBOartykuł. 

Skąd pochodzi język albański?

Albański to język, którego początków możemy się dopatrywać między VII a VIII w. n.e. Najstarszy dokument potwierdzający istnienie albańskiego – formuła chrztu z 1462 roku – przechowywana jest we Florencji. 

Co ciekawe, dopiero w XX wieku język albański zyskał formę pisemną. Do tej pory był tylko językiem mówionym. Wtedy też przyjęto alfabet łaciński. 

Język jest zaklasyfikowany ze względu na położenie kraju do grupy języków indoeuropejskich, jednak nie znaleziono dla niego żadnej rodziny języków, do których byłby podobny (to tzw. język izolowany).

Niektórzy językoznawcy doszukali się jego podobieństwa do języków iliryjskiego i mesapijskiego. Jednak nikt nie udowodnił ich pokrewieństwa. 

Iliryjski był językiem używanym w starożytności przez plemiona iliryjskie na obszarze zachodnich Bałkanów oraz południowo-wschodniej części Italii (dzisiejsza Apulia). Wymarł na skutek romanizacji i późniejszej slawizacji. 

Jego los podzielił z resztą język mesapijski (używany także na terenach Apulii). W starożytności mówiły nim ludy Messapiów i Japygów.

Czy te języki są jednak rzeczywiście przodkami albańskiego? Nie wiadomo. 

Wiadomo jednak, że nie przypomina on żadnego innego języka słowiańskiego, germańskiego czy romańskiego używanego w Europie. Umieszczono go więc w osobnej kategorii. 

Kto i gdzie mówi po albańsku?

Językiem albańskim posługuje się ponad 6 mln ludzi. Połowa z nich to mieszkańcy Albanii. Reszta krajów, w których można usłyszeć język albański to Kosowo, Macedonia Północna, Grecja czy też Włochy.

Na te języki też tłumaczymy —>języki tłumaczeń

W Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej albański jest językiem urzędowym. 

Sami Albańczycy słabo znają języki obce. Jeśli więc wybierasz się na wakacje do Albanii, lepiej przyswoić kilka zwrotów w ich rodzimym języku.

Co prawda personel w hotelach czy restauracjach porozumiewa się po angielsku, jednak w trakcie zwiedzania może Ci się przydać tylko włoski czy grecki, które z reguły znają starsi mieszkańcy Albanii. 

Poza tym najlepiej sprawdzić, którym z dialektów albańskiego posługują się mieszkańcy celu Twojej podróży. Język dzieli się bowiem na dwa główne dialekty, które są cały czas w użyciu. 

Dwa główne dialekty Albanii, czyli toskijski i gegijski

W Albanii wykształciły się dwa dialekty – toskijski i gegijski. Albański toskijski używany jest na południu kraju, w Macedonii Północnej i Grecji. To na nim jest oparta literacka forma języka, nauczana w albańskich szkołach. 

Albański gegijski to natomiast dialekt, którym posługują się mieszkańcy głównie na północy Albanii, w Kosowie oraz innych państwach sąsiadujących. W tym dialekcie został zapisany mszał „Meshari” Gjona Buzuku, który uznawany jest za pierwszą książkę w języku albańskim (1555 rok).

Granicę między dialektami tworzy rzeka Shkumbin oraz 41° równoleżnik. Mówi się, że jest to granica kulturowa Albanii. 

Dialekty toskijski i gegijski znacznie się od siebie różnią. Głównie są to różnice fonetyczne, leksykalne i gramatyczne. Mają jednak na tyle wspólnego, że pozostają wzajemnie zrozumiałe. 

Przeczytaj też: Język rumuński od podszewki. Dlaczego jest tak różnorodny?

Alfabet i wymowa języka albańskiego

Język albański bazuje na alfabecie łacińskim.

Alfabet albański składa się 36 znaków: 25 zwykłych oraz 9 diagrafów. Diagrafy to dwuznaki, znajdujące się w alfabecie – dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh. 

A jakby tego było mało, to pojawiają się w nim również dwa znaki diakrytyczne – ë, ç.

Źródło: https://omniglot.com/writing/albanian.htm

Mimo tego, wymowa języka albańskiego nie sprawia problemów Polakom. Wystarczy zapamiętać kilka zasad:

• ç wymawiamy jak cz,
• q jak cz, ale miękko,
• dh i th, jak th w angielskim,
•  gj to dźwięk między dż a dź,
• ë wymawiamy jak a w angielskim, na końcu wyrazu rzadko jest wymawiane,
• ll jak ł,
• rr to r wibrujące,
• sh jak sz,
• x jak dz,
• xh jak dż,
• zh jak ż.

Żaden z dźwięków nie jest więc dla nas obcy. O ile nie znajduje się w języku polskim, to spotykamy się z nim często w innych. Zwłaszcza angielskim, uczonym od najmłodszych lat w szkołach. 

Gramatyka albańskiego – nie taki diabeł straszny

Mimo tego, że albański ma niespotykane słownictwo i brzmi jak „szeleszczenie”, jego gramatyka nie jest skomplikowana. 

W języku albański znajduje się 5 przypadków: 1. Nominativus – mianownik  2. Genetivus – dopełniacz  3. Dativus – celownik  4. Accusativus – biernik 5. Ablativus – ablatiw    Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, a także mają formy określoną i nieokreśloną podobnie jak w angielskim.  Np. Jam takuar me shokun tim. – Spotkałam się ze swoim kolegą. (określony) Jam takuar dje me një shok. – Spotkałam się wczoraj z kolegą. (nieokreślony)Rodzajniki są przyłączane do rzeczowników, więc dzięki ich końcówce wiemy, jakiego rodzaju jest dany rzeczownik.  Jeśli rzeczowniki przyjmują końcówkę -i,  -u, -ri, -ni, są one rodzaju męskiego. Jeśli natomiast -a lub -ja, są żeńskiego. Rzeczowniki rodzaju nijakiego już rzadko kiedy pojawiają się w języku. Zostały w większości wchłonięte przez grupę rodzaju męskiego.   Przymiotniki dzielą się na:

• rodzajnikowe – z końcówką -ëm, -shëm lub -ë albo zakończone spółgłoską, wtedy w rodzaju żeńskim określonym i nieokreślonym zyskują końcówkę -a
• bezrodzajnikowe – z końcówką u albo zakończone spółgłoską, wówczas w odmianie w rodzaju żeńskim przybierają końcówkę –e, a w l.mn. rodzaju męskiego –ë.

Oczywiście istnieją wyjątki, wiele przymiotników odmienia się nieregularnie. 

Kolejność wyrazów z zdaniu to SVO (podmiot-orzeczenie-dopełnienie). 

Czasowniki odmieniają się przez osoby i rodzaje. Wyróżniamy ich 6 trybów, a także 2 formy w zależności od charakteru wykonywanej czynności np. laj – myję, lahem – myję się. 

W albańskim nie ma bezokoliczników. Czasowniki podawane są w I osobie liczby pojedynczej. To jedna z cech języków bałkańskich. 

Zaimki osobowe wyglądają następująco:

• unë – ja
• ti – ty
• ai – on
• ajo – ona
• ne – my
• ju – wy
• ata – oni
• ato – one

Przydatne zwroty po albańsku

Dla Albańczyków to bardzo miłe, że ktoś zadał sobie trud nauki choćby kilku podstawowych zwrotów w ich języku. Często wywołuje to u nich szeroki uśmiech. Warto więc nauczyć się niektórych słów i zwrotów po albańsku. 

• Dzień dobry – Mirëmëngjes
• Cześć – Përshëndetje
• Dobry wieczór – Mirëmbrëma
• Przepraszam – Më falni
• Do widzenia – Mirupafshim
• Proszę – Ju lutem
• Dziękuję – Faleminderit.
• Tak – Po
• Nie – Jo
• Pomocy! – Ndihmë!
• Jak się masz – Si jeni?
• Jak się nazywasz? – Si e keni emrin?
• Mam na imię… – Emri im është …
• Nie mówię po albańsku – Unë nuk flas shqip.
• Toaleta dla pań – gra
• Toaleta dla panów – burra
• Nie rozumiem – Nuk kuptoj.
• Mówisz po angielsku? – A flisni anglisht?

Co najbardziej Cię zaskoczyło? Jo? U nas, zwłaszcza na Śląsku, oznacza „Tak”. Albańczycy jednak w ten sposób będą zaprzeczać. Warto to zapamiętać, aby nie powstały niepotrzebne nieporozumienia. 

Dodatkowo w albańskim możemy napotkać na innych „fałszywych przyjaciół”. Na przykład: 

• motër – siostra
• kos – jogurt
• bukë – chleb 
• shpejt – szybko
• trup – ciało

Jeśli więc jakiś wyraz brzmi znajomo, to wcale się tym nie sugeruj. W albańskim nic nie jest takie jak myślisz.

Gjuha shqipe? Jak się go nauczyć?

Język albański jest trudny do nauki głównie ze względu na słownictwo (gjuha shqipe to język albański, pewnie się domyśliłeś z nagłówka, ale nie byłoby to proste bez niego).

Gramatyka albańskiego nie przysparza tylu problemów, co obco brzmiące słowa. Nie oznacza to jednak, że nie można się go nauczyć. Ze względu na stopień trudności, jest on jednym z języków, którymi warto się pochwalić w CV. Otwiera możliwości nauki i pracy na Bałkanach. Jest także bardzo pomocny w podróży. 

Dzięki niemu można zwiedzić piękny kraj – wędrować po Alpach Północnoalbańskich, wypoczywać w albańskich kurortach m.in. Saranda, Ksamil, Durres czy Vlora lub na plażach Golem. A kiedy poznasz już najpopularniejsze miejsca w kraju, wybierz się do Gjirokastry – miasta tysiąca schodów z zabytkowym zamkiem. 

Źródło: https://nawakacje.eu/gjirokastra-miasto-tysiaca-schodow/

Pomocne w nauce albańskiego będą kursy online, których coraz więcej pojawia się w internecie. Głównie ze względu na atrakcyjność kraju dla turystów. Możesz znaleźć lekcje języka albańskiego także w aplikacjach uTalk czy Duolingo.

Warto też na początku nauki języka zajrzeć na blog Bułgarski Albański przy kawie (http://bulgarski-albanski.blogspot.com/p/albanski.html). Znajduje się na nim wiele artykułów na temat języka albańskiego, jego gramatyki i słownictwa. 

Podróż do Albanii oraz nauka języka albańskiego wydają Ci się bardzo atrakcyjne? Nic nie stoi na przeszkodzie! Zacznij od tego drugiego, zgłębiając tajniki zagadkowego albańskiego. 

W razie potrzeby tłumaczenia online w języku albańskim zamówisz w naszym serwisie. 24/7, szybko i wygodnie. TURBOmiło będzie nam z Tobą współpracować!