Na czym polega tłumaczenie kontekstowe?

Każde tłumaczenie powinno być zrealizowane w sposób umożliwiający jego zrozumienie. Dosłowny przekład nie zawsze to umożliwia, szczególnie w przypadku dłuższych artykułów, relacji zdarzeń czy tłumaczenia książek fabularnych. Duża liczba poruszanych wątków sprawia, że dosłowny przekład z jednego języka na drugi nie da pożądanego efektu “zrozumienia” treści przez odbiorcę. Na pomoc przychodzi tłumaczenie kontekstowe, które może być rozumiane na dwa sposoby.

Co to jest tłumaczenie kontekstowe?

W ogólnym znaczeniu tłumaczenie kontekstowe odnosi się nie tyle do bezpośredniego przekładu słów na inny język, co całych elementów tekstowych z uwzględnieniem ich znaczenia i pełnionej funkcji. Inaczej można to ująć w następujący sposób: tłumaczenie kontekstowe to przekład znaczenia poszczególnych zdań. Z tego powodu zazwyczaj efektem takiego tłumaczenia są teksty, które znacząco różnią się od swoich oryginałów pod względem słownictwa, zachowując jednocześnie znaczenie konkretnego zdania.

Techniczne znaczenie tłumaczenia kontekstowego

Przekład kontekstowy można też rozpatrywać w kategoriach technicznych. W tym ujęciu jest to termin stosowany do jednego z rodzajów tłumaczenia maszynowego. W jego ramach inteligentny algorytm analizuje poszczególne składowe zdania, starając się je dostosować do kontekstu. Wykorzystuje przy tym obszerne archiwa pamięci tłumaczeniowej, dokonując statystycznego porównania słownictwa lub struktur gramatycznych. Na tej podstawie algorytm wybiera, jaka leksyka, idiom czy związek frazeologiczny będzie najlepszy w odniesieniu do danego tłumaczenia. W terminologii angielskiej ta metoda tłumaczenia maszynowego nazywana jest jako Context-Based Machine Translation.

Jak wygląda tłumaczenie kontekstowe w praktyce?

Cechą charakterystyczną tego rodzaju tłumaczenia jest fakt, że wykonujący ją tłumacz często odchodzi od oryginalnej formy konkretnego zdania. W większości przypadków chcąc zachować spójność znaczeniową pierwowzoru i przekładu, taki tłumacz musi przeredagować niekiedy całe zdania a bywa, że nawet i całe akapity. Wszystko w myśl zachowania jak największej zgodności znaczeniowej między tłumaczeniem a jego pierwowzorem.

Przykłady tłumaczenia kontekstowego

Najlepiej zobrazować to na przykładach. Weźmy chociaż niuanse kulturowe, które należy uwzględnić w tłumaczeniu kontekstowym. W języku polskim słowo “Baranek Boży” to symbol ofiary, jaką złożył Jezus Chrystus dla odkupienia ludzkości. Konotacje tego słowa są w naszym kręgu kulturowym jasne i nie podlegają żadnej dyskusji. Jak to jednak przetłumaczyć na język, który powstał w innym otoczeniu kulturowym? Zadanie to powinno spoczywać na barkach tłumacza, który nie tylko doskonale włada językiem docelowym, ale przede wszystkim doskonale odnajduje się w kulturze danego kraju. Idąc tym tropem rozumowania, tłumaczenie “Baranek Boży” np. na język Eskimosów powinno brzmieć raczej jako “biała foka”. Dopiero w takim zestawieniu ładunek znaczeniowy tego słowa będzie najbliższy pierwowzorowi.

Tłumaczenie kontekstowe sprawdza się również w przypadku idiomów, potocznych powiedzieć czy innych związków frazeologicznych, które są charakterystyczne tylko dla jednego języka. Za przykład niech posłuży polskie “krzyżyk na drogę”, które – delikatnie rzecz ujmując – jest wyrażeniem naszego lekceważenia dla kogoś. Dosłowne tłumaczenie np. na angielski wiązać się będzie z osiągnięciem absurdalnych rezultatów, kompletnie niezrozumiałych dla angielskiego rozmówcy. Toteż w tym przypadku należy po prostu zastosować idiom, który niesie identyczny ładunek emocjonalny i znaczeniowy, czyli w tym przypadku: “good riddance”. Warto zwrócić uwagę, że idiom ten składa się z kompletnie różnych słów, jednak użyty w odpowiednim kontekście, niesie ze sobą identyczny ładunek znaczeniowy, co jego polski odpowiednik.

Czym jest kontekst?

Lepsze zrozumienie tego, jak powinno wyglądać tłumaczenie kontekstowe, wymaga rozłożenia samego słowa “kontekst” na czynniki pierwsze. Zacznijmy od definicji językoznawczej. Słowo to pochodzi od łacińskiego contextus i oznacza to samo, co związek, łączność, niezależność. Najczęściej jest używane w odniesieniu do komunikacji językowej i to niezależnie od tego, czy komunikacja ta jest słowna, pisemna czy niewerbalna. W tym ujęciu “kontekst” oznacza zależność danego fragmentu mowy (tekstu, wypowiedzi czy słowa) od treści go poprzedzającej lub po nim następującej. Innymi słowy – to, co znajduje się np. przed lub po jakimś słowie determinuje jego znaczenie.

Przykłady kontekstu w sensie metaforycznym

Dobrym przykładem jest tutaj słowo “morze”. W powszechnym rozumieniu oznacza rozległy akwen wodny. Jeśli jednak użyjesz tego słowa w określonym kontekście, np. “morze piasku” dla odbiorcy będzie całkowicie jasne, że mówisz o rozległych połaciach piasku. W tym przypadku masz do czynienia ze słowem “morze” osadzonym w sensie metaforycznym.

Podobnie wygląda to w odniesieniu do wielu innych jednostek leksykalnych, takich jak chociażby “biały kruk”, który oznacza coś unikalnego. Gdy mówisz o kimś, że ma “złote serce” masz na myśli fakt, że jest po prostu dobrym (“złotym”) człowiekiem. Z kolei gdy mówisz, że “odłożysz” trochę czasu na grę w ping ponga masz na myśli przecież, że tak zagospodarujesz swoim czasu, aby w tego ping ponga pograć. “Czasu” sensu stricto odłożyć przecież nie możesz, bo nie jest to nic fizycznego, co można magazynować.

Jakie jest znaczenie kontekstu w tłumaczeniach?

Rozważając rolę kontekstu w tłumaczeniach pisemnych, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na rolę, jaką ów tłumaczenia pełnią. Umożliwiają mianowicie komunikowanie się między sobą ludzi, którzy na co dzień posługują się zupełnie różnymi językami. Jeśli więc zestawisz funkcję “komunikacyjną” tłumaczenia z funkcją “kontekstu” w komunikacji, otrzymasz bardzo wyrazisty rezultat – tłumaczenie kontekstowe jest jedyną opcją, aby umożliwić bezproblemowe komunikowanie się osób mówiących różnymi językami.

Wynika to z prostego faktu. Zatracenie kontekstu jest częstym powodem nieporozumienia oraz konfliktów. Wszak “wyrwać zdanie z kontekstu” oznacza nic innego, jak przytoczyć fragment czyjejś wypowiedzi w celu zdyskredytowania mówcę. Wypaczenie więc kontekstu w tłumaczeniu w wyniku np. zbyt dosłownego przekładu wiąże się z utrudnieniem lub nawet uniemożliwieniem zrozumienia danego tekstu lub wypowiedzi. Tym samym taka treść pozbawiona zostaje kluczowej funkcji “komunikacji”, co czyni takie tłumaczenie bezwartościowym. Ostatecznie zlecasz przekład po to, aby być zrozumianym przez zagranicznych odbiorców.

Kiedy tłumaczyć kontekstowo a kiedy dosłownie?

Czy to oznacza, że zawsze należy tłumaczyć kontekstowo? Z punktu widzenia sztuki tego rzemiosła należy stwierdzić, że tak. Co nie oznacza jednocześnie, że tłumaczenie dosłowne zawsze będzie bezwartościowe. W niektórych przypadkach dopuszcza się możliwość tłumaczenia bezpośredniego, jeśli jego wynik nie wypaczy funkcji komunikacyjnej danej treści. Jeśli właściwości znaczeniowe zostaną zachowane, wówczas dosłowny przekład można uznać za poprawny, co oczywiście nie jest równoznaczne z tym, że będzie wysokiej jakości.

Tłumaczenie kontekstowe, czyli zrozumiałe

Podsumowując, tłumaczenie kontekstowe to nic innego, jak przekład zrozumiały dla odbiorcy. Jest to zalecane podejście praktycznie w każdym przypadku, szczególnie gdy w grę wchodzi zachowanie funkcji komunikacyjnej tekstu czy wypowiedzi. Wypaczenie kontekstu pozbawi tej funkcji, co wiąże się z zatraceniem celu treści jako takiej. Niekiedy bezpośredni przekład jest dopuszczalny, o ile zachowuje funkcję komunikacyjną, co nie oznacza, że takie tłumaczenie będzie można uznać za tłumaczenie o wysokiej jakości.