Magyarnyelv, czyli język węgierski. Dlaczego jest trudny dla Polaków?

Mówi się, że „Węgier Polak – dwa bratanki…” i rzeczywiście Polacy życzliwie się wypowiadają o Węgrach i często podróżują do ich kraju. Jednak najczęstszym problemem, na jaki napotykają podczas tych podróży jest język węgierski.

Co w nim trudnego? Można by odpowiedzieć – wszystko. To język pełen odmian, różniący się bardzo od innych języków obcych. Nie ma w nim słownictwa czy zasad gramatycznych podobnych do polskiego. 

A językiem najbardziej podobnym do węgierskiego jest… fiński. 

Zaskoczony? Przeczytaj więc do końca, co jeszcze ciekawego mamy dla Ciebie na temat języka węgierskiego.

Język węgierski – podstawowe informacje

Ze względu na odmienność języka węgierskiego, przez lata ciężko było go zaklasyfikować do jakiejkolwiek rodziny językowej. W końcu jednak językoznawcy znaleźli dla niego miejsce w rodzinie języków ugrofińskich, do których należy chociażby język fiński, estoński czy mordwiński (Rosja). 

Chociaż mogłoby się wydawać, że ze względu na położenie, węgierski powinien należeć do języków indoeuropejskich, to nie wykazuje do nich żadnego podobieństwa. 

Bliżej mu już chociażby do tureckiego, a nawet japońskiego. 

Oczywiście jest on językiem urzędowym na Węgrzech, ale też w Berehowe na Ukrainie, w Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie (Serbia). 

Językiem węgierskim posługuje się około 14 milionów ludzi. Są to mieszkańcy Węgier, wspomnianej części Ukrainy, Słowenii, Serbii, a poza tym Słowacji, Rumunii czy Austrii. Głównie terenów sąsiadujących. 

Alfabet węgierskiego opiera się na literach łacińskich. 

Współczesny język literacki Węgier powstał natomiast w XVI wieku. 

Odmienność uzasadniona pochodzeniem i wpływami językowymi

Skąd się wziął w Europie tak oryginalny język, jakim jest węgierski? Odpowiedź jest jedna – przywędrował, i to dosłownie.

Przodkowie Węgrów to plemiona ugryjskie, wywodzące się z kolei z ludów ugrofińskich z II wieku p.n.e. 

Ludność ta zamieszkiwała tereny na wschód od Gór Ural. W 896 roku n.e., pokonując tereny na północ od Morza Kaspijskiego oraz na północ od Morza Czarnego, a na koniec ujście Dniepru do Morza Azowskiego, skierowali się dalej na zachód. Tam zostali przepędzeni między innymi przez Bułgarów. Dopiero Kotlina Panońska stała się ich domem i tak jest do dziś. Znajduje się ona właśnie na terytorium Węgier. 

Ich odmienność językowa nie powinna więc dziwić – przebyli naprawdę długą drogę. 

Nie tylko podczas wędrówki do ojczyzny, ale i już jej zamieszkiwania, na węgierski miały wpływ inne języki. Głównie był to język Hunów, kiedy lud Attyli wracał do domu po podbojach w Europie, oraz język Turkutów (przodkowie Turków), który zainspirował Węgrów do stworzenia własnego pisma – run węgierskich. Zostały one jednak wyparte przez łacinę, którą wprowadzono do obiegu wraz z nadejściem chrześcijaństwa. 

W języku węgierskim zostało jednak dużo zapożyczeń z języków turkijskich.

Dialekty językowe węgierskiego 

Wyróżniamy 8 głównych grup dialektów w języku węgierskim:

1. Zachodni (nyugati)
2. Zadunajski (dunántúli)
3. Południowy (déli)
4. Cisański (tiszai, alföldi)
5. Palóc
6. Północno-wschodni (északkeleti)
7. Środkowo-siedmiogrodzki (mezőségi)
8. Szeklerski

Poza tym Węgrowie uznają za 9. jeszcze jeden dialekt – język Czangów, którzy mieszkają w rumuńskiej części Mołdawii. Jest on jednak na tyle różny od węgierskiego, że ludy nie są w stanie się ze sobą porozumieć. 

Alfabet i wymowa języka węgierskiego

Węgrzy posługują się wspomnianym alfabetem łacińskim, który składa się z 40 liter – a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, é, f, g, gy, h, i, í, j, k, l, ly, m, n, ny, o, ó, ö, ő, p, r, s, sz, t, ty, u, ú, ü, ű, v, z, zs.

Jak widać jest to 14 samogłosek oraz 26 spółgłosek (niektóre z nich składają się z 2, a nawet 3 liter). W węgierskim 9 liter posiada również znaki diakrytyczne. 

Nie znajdziemy w nim za to liter łacińskich tj.: w, x, y oraz q. 

Samogłoski węgierskie dzielą się krótkie i długie:

• krótkie: a, e, i, o, ö, u, ü,
• długie: á, é, í, ó, ő, ú, ű.

Należy dokładnie je zapamiętać, by nie stały się powodem nieporozumień. Wiele wyrazów zmienia bowiem znaczenie w zależności od wymowy np. kor [krótkie o] – wiek,kór [długie o] – choroba.

Oprócz samogłosek krótkich i długich są też spółgłoski długie, zapisywane podwójną spółgłoską w wyrazie. W tym przypadku wymowa głosek również zmienia znaczenie wyrazu np. megy [zwykłe g] – idzie, meggy [długie g] – wiśnia.

Poza tym wymowa węgierskiego jest dość regularna oraz gładka. Akcent pada zawsze na pierwszą sylabę słowa, nie akcentuje się przedimków. 

Węgierska gramatyka 

Gramatyka Węgrów nie należy do najłatwiejszych. Należy poznać wiele z obowiązujących w niej zasad. 

Język aglutynacyjny

Język węgierski jest językiem aglutynacyjnym. Tak samo jak fiński, turecki czy nawet japoński. Co to oznacza?

Do rdzenia wyrazu dokładamy odpowiednią cząstkę tzw. „afiks”, aby uzyskać jego inną formę gramatyczną czy osobę. Poza tym za pomocą tego „doklejania” do wyrazu dodawane są również przyimki. 

Dokładnie widać to na przykładzie popularnego wyrażenia egészségedre.

Rozłóżmy go na czynniki pierwsze: egész (cały) + ség (sufiks rzeczownikowy) + (e)d (twoje) + re (na), czyli w dosłownym tłumaczeniu „na Twoją całość”, a po węgiersku po prostu „Na zdrowie!”.

Najtrudniejsze jest nauczenie się zasady dodawania afiksów, by zacząć je stosować w praktyce. Nie ułatwia to wcale obecność w języku 18 przypadków – niektóre źródła podają ich mniejszą lub większą liczbę, ale jest ona i tak spora. 

Przeczytaj też nasz artykuł na temat języka fińskiego: Czy warto uczyć się języka fińskiego? Do którego języka obcego jest najbardziej podobny?

Podwójna koniugacja 

To cecha języka, której nie znajdziemy w żadnym innym języku obcym, tylko węgierskim. Na czym więc polega podwójna koniugacja? 

Dotyczy czasowników tranzytywnych (cechujących relacje) i polega na ich odmianie na dwa sposoby – kiedy podmiot jest nieokreślony, dotyczy zjawisk albo jest znana dokładna jego liczba oraz kiedy podmiot jest określony i możemy go w zasadzie pominąć. 

Jak to wygląda w praktyce? Inną końcówkę będzie miał czasownik, kiedy powiemy, że widzimy jednego kota, a inny kiedy widzimy czyjegoś kota. 

Látok egy macskát. – Widzę (jednego) kota.

Látom a macskádat. – Widzę twojego kota.

Wskazówką do tego typu odmiany jest ustalenie, czy wiemy o czym mówimy, czy już wcześniej o tym mówiliśmy i znamy sytuację. Wówczas odmiana jest określona, w innych przypadkach będzie nieokreślona. 

Poza tym zazwyczaj na rodzaj odmiany wskazują pojawiające się przy rzeczownikach rodzajniki określony az/a lub nieogreślony egy. Brak rodzajnika także wskazuje na odmianę nieokreśloną. 

Harmonia samogłoskowa

Powracając do tematu samogłosek, tworzą one jeszcze jedną zasadę gramatyczną, którą trzeba przyswoić. Dzielimy je również na przednie i tylne.  Samogłoski przednie: e, é, i, í, ö, ő, ü, ű. Samogłoski tylne: a, á, o, ó, u, ú.  

Najczęściej węgierskie wyrazy posiadają tylko jeden typ samogłosek. Albo znajdują się w słowie samogłoski tylne albo przednie. Jeśli jednak zdarzy się wyjątek, to o odmianie decyduje ostatnia z samogłosek w wyrazie. 

W zależności od rodzaju samogłosek, zmieniają się końcówki oraz afiksy gramatyczne. 

np. ember (człowiek) – emberek (człowiekowi)

asszony (kobieta) – asszonynak (kobiecie)

Ta zasada stosowana jest również do wyrazów zapożyczonych z innych języków czy wyrazów złożonych. Należy dobrze się jej nauczyć.

Rodzaje w języku węgierskim

W języku węgierskim nie ma rodzajów gramatycznych ani osobnych zaimków, które określałyby rodzaj on/ona. Istnieje tylko jeden rodzaj ő. Używany jest on jedynie do podkreślenia czegoś.

Tak naprawdę czytając niektóre węgierskie teksty, trudno domyśleć się, jaką płeć mają pojawiające się w nich osoby. Jeśli nie są przypisane do nich żadne role społeczne czy stopnie pokrewieństwa albo po prostu imiona. 

Co ciekawe, Węgrzy używają też innych określeń w zależności od wieku członków rodziny.

np. młodsza siostra húg – starsza siostra nővér

młodszy brat öcs – starszy brat bátya

Zapis nazwisk, adresów i dat

W węgierskim inaczej też zapisane są nazwiska, adresy czy daty. Czasami może to być powodem nieporozumień. A wygląda tak:

Nazwisko + imię
np. Kowalski Jan

Miasto, ulica, numer
np. Warszawa, Miejska utca 1

Rok, miesiąc, dzień
np. 2023.02.28.

Nauka węgierskiego w praktyce

W przypadku tych trudniejszych języków warto zdać się na metodę pełnego zanurzenia tzw. imersji. Polega ona nie tylko na poznaniu języka danego kraju, ale i całości jego kultury, tradycji, dzieł. W ten sposób łatwiej jest zrozumieć i nauczyć się nawet skomplikowanej gramatyki czy słownictwa. 

Szczególnie, że nie ma zbyt wielu podręczników do nauki języka węgierskiego, a źródła internetowe często zawierają błędy. 

Na ratunek przychodzi więc:

• telewizja publiczna węgierska, czyli Duna Media Service, która oferuje 6 kanałów telewizyjnych,
• radio węgierskie Magyar Rádió, a dokładnie stacje tj. Kossuth Rádió  – najpopularniejsza na Węgrzech,
• strony internetowe informacyjne np.  ORIGO lub 24.hu,
• kanały tematyczne na YouTube np. Węgierska Randka – mimo przewrotnej nazwy hungarystka Anna Butrym opowiada w bardzo merytoryczny sposób o życiu na Węgrzech.

Oczywiście polecanym sposobem nauki jest też zapisanie się na kurs języka węgierskiego. Coraz więcej platform oferuje kursy online, bez wychodzenia z domu.

Węgierskiego możesz się uczyć już np. na Duolingo, 17 minute languages albo SuperMemo. 

Słownik polsko-węgierski dla początkujących

TURBOsłownik zwrotów, który przyda się na początku nauki:

Dzień dobry – Jó reggelt kívánok
Cześć – Szia
Witam – Helló
Dobry wieczór – Jó estét
Do widzenia – Viszontlátásra
Do zobaczenia – Hamarosan találkozunk
Dobranoc – Jó éjszakát
Miłego dnia – Legyen szép napod
Tak – Igen
Nie – Nem
Dziękuje – Köszönöm
Proszę – Kérem
Przepraszam – Elnézést
Jak się masz? – Hogyan csinálod?
Dobrze – Jól
Bardzo dobre – Nagyon jó
Smacznego – Jó étvágyat
Na zdrowie – Egészségedre
Pozdrowienia – Üdvözlettel

Za co uwielbiamy Węgry?

Mimo trudności w nauce węgierskiego, mnóstwo turystów, również z Polski co roku odwiedza Węgry, szczególnie w okresie wakacyjnym. Warta zobaczenia jest stolica kraju – Budapeszt, ale też miasto Eger, w którym znajduje się wiele zabytków, termy, jak i piwniczki z winem.

Innym kierunkiem podróży jest Jezioro Balaton, nazywane również „węgierskim morzem”. To największe jezioro w Europie Środkowej. Skupia miłośników wypoczynku, wędkarstwa czy też żeglugi. 

Oczywiście termy, zapewniające relaks podróżnym, znajdują się nie tylko w Eger, ale i słynnym Hajduszoboszlo i wielu innych miastach. 

Będąc na Węgrzech warto też spróbować aromatycznej i pełnej przypraw kuchni (w szczególności papryki). Tradycyjne dania to Bogracz, czyli zupa gulaszowa, Halaszle – zupa rybna, Langosz – placek z ciasta drożdżowego smażony na głębokim tłuszczu, Leczo, które pochodzi przecież z Węgier, a na deser Kurtoszkołacz – zawijane ciasto z dodatkami.

Źródło: https://businessinsider.com.pl/lifestyle/podroze/balaton-zwiedzanie-atrakcje-najwieksze-jezioro-na-wegrzech/3wgj2b3

Jeśli chodzi natomiast o trunki, to Węgry słyną z wina Tokaj (nazwa pochodzi od regionu kraju Tokaj-Hegyalja) oraz Unicum (ziołowego likieru o ściśle tajnej recepturze z czasów cesarza Józefa II). 

Czerwony czy czerwony?

I na koniec, jak po węgiersku powiedzieć „czerwony”? Mieszkańcy kraju mają dwa określenia na ten kolor. Jednym z nich jest piros, drugim vörös. I nie oznaczają one innego odcienia, obydwa są określeniem czerwonego.

Kiedy ich używać? Piros określa dojrzałość owoców i warzyw (można więc  skojarzyć go z węgierską papryką), cechy zewnętrzne rzeczowników itp. Jest powszechniejszy niż vörös. Ten z kolei związany jest z emocjami np. gniewem, zmęczeniem czy też określa nazwy własne. To wyraz starszy i ma bardziej formalny charakter. 

Powiemy więc:

piros szoknya – czerwona suknia

piros száj – czerwone usta

ale już

vörös arc – czerwona twarz

vörösbor – czerwone wino

Czy nasz artykuł zainspirował Cię do nauki węgierskiego?

Tak, to świetnie!

Nie? Trudno, ale od czego masz Turbotłumaczenia.pl? 

Wszelkie teksty z języka polskiego na węgierski i odwrotnie przetłumaczymy za Ciebie.

TURBOszybko, TURBOwygodnie i TURBOprzyjemnie. Zawsze online, 24/7. 

Sprawdź nasze języki tłumaczeń.