Język litewski i jego archaiczny charakter. Przyjrzyjmy się mu z lotu ptaka!

Język litewski jest jednym z najstarszych na świecie i najbardziej archaicznym w Europie. Cały czas jest badany przez językoznawców, zafascynowanych jego pradawną formą. 

A czy wiesz, że jedną z atrakcji Litwy jest lot balonem nad krajem? A, że Litwa ma swoje narodowe perfumy? 

Czym to pachnie? 

Nowym artykułem na temat naszych wschodnich sąsiadów, ich języka i jego nauki. Będzie TURBOciekawie – dajemy słowo. 

Jakim językiem jest litewski?

Język litewski to język bałtycki, w którym znajdują się także elementy słowiańskie. Co ciekawe, drugim językiem bałtyckim, który przetrwał do dziś jest łotewski.

Inne języki bałtyckie to: pruski, jaćwieski, kuroński, zemgalski oraz seloński wyginęły. Poza pierwszym, nie ma po nich żadnych śladów.

Litewski jest również językiem indoeuropejskim. To najstarszy z języków w Europie, w którym można się dopatrzeć nawet elementów protoindoeuropejskiego. 

Jest językiem urzędowym Litwie i jednym z oficjalnych języków UE. Łącznie posługuje się nim nawet 5 mln osób. To Litwini mieszkający w Republice Litewskiej, na Białorusi czy w Polsce – głównie na Suwalszczyźnie. Szacuje się, że w naszym kraju po litewsku mówi 30 tys osób. 

Poza tym litewskim posługują się także niektórzy mieszkańcy państw należących byłego ZSRR, Wielkiej Brytanii, Ameryki Północnej i Południowej.

Większość z nich mówi dialektem auksztockim – na którym opiera się standardowy litewski. 25% Litwinów posługuje się natomiast dialektem żmudzkim.  

Pochodzenie języka Litwinów

Język litewski ma długą i ciekawą historię. Skupimy się jednak jedynie na podstawowych etapach jego kształtowania.

Początków języka można dopatrzeć się już w VII wieku n.e. Był on długo językiem mówionym, natomiast pierwsze jego zapisy pochodzą z XVI wieku. Wtedy to znaleziono rękopisy modlitw – Ojcze Nasz, Zdrowaś Maryjo oraz Wierzę w Boga. 

Trzeba wspomnieć, że Litwa jako ostatnie z państw europejskich przyjęła chrzest. Był to dopiero 1387 rok. Chrystianizacja kraju była konieczna ze względu na groźbę ataku przez Zakon Krzyżacki. Litwa musiała znaleźć sojusznika, a stała się nim Polska. Najpierw Królowa Jadwiga została wydana za księcia litewskiego Władysława Jagiełłę. Rok później natomiast z naszego ramienia Litwa przyjęła chrzest. Tak właśnie staliśmy się na wiele lat sojusznikami, a ziemie Polski i Litwy wzajemnie się przenikały.

W 1625 roku powstał pierwszy słownik litewski. Był on trójjęzyczny – polsko-łacińsko-litewski.

W kolejnych latach wpływ na litewski miały, oprócz polskiego, białoruski i rosyjski. Do końca XVIII wieku pozostawał on z resztą mową chłopów i pomocniczym językiem Kościoła. 

Dopiero w XX wieku zaczęto systematyzować jego zasady. Odrzucono slawizmy na rzecz tradycyjnych słów litewskich. W tym usunięto setki słów polskich. 

Ostateczna wersja litewskiego powstała natomiast dopiero po odzyskaniu przez nią niepodległości w 1990 roku (znajdowała się do tego czasu pod władaniem Związku Radzieckiego). Niektóre zapożyczenia z innych języków pozostały jednak w języku do dziś.

Litewski a sanskryt

Co ma wspólnego język litewski z sanskrytem? Pewnie pomyślisz, że niewiele. Jak to możliwe, język europejski i indyjski wzajemnie się przenikały? TURBOdziwne.

A jednak. Języki mają cechy wspólne. Oczywiście litewski nie jest spokrewniony z sanskrytem. Jednak jego archaiczność sprawia, że zachowały się w nim słowa z języków indoirańskich. 

Przykłady?

• madhu (मधु) ‒ medus (miód)
• ratha (रथ:) ‒ ratas (koło)
• vīra (वीर:) ‒ didvyris (bohater)
• svapnas (स्वप्न:) ‒ sapnas (sen)
• sanas (सन:) ‒ senas (stary)
• sravati (स्रवति) ‒ srovena (płynąć)
• śvaśuras (श्वशुर:) ‒ šešuras (teść)
• sūnus (सूनु:) ‒ sūnus (syn)

Język litewski a język polski

Język litewski i polski funkcjonowały obok siebie przez wiele lat. W końcu na mocy unii lubelskiej powstała Rzeczypospolita Obojga Narodów, łącząca Litwę i Polskę.

Jednak mimo wspólnoty terytorialnej, języki rozwijały oddzielnie. Nie można stwierdzić, że są bardzo podobne, a wręcz przeciwnie – litewski jest trudny w nauce dla Polaków. 

Dlaczego tak jest? Różnice widać przede wszystkim w gramatyce. W litewskim używane są spółgłoski nosowe, a w zdaniach często pojawiają się zaimki osobowe – zawsze w parze z czasownikiem.

W języku jest również wiele wyjątków i odstępstw od reguł, których trzeba się nauczyć na pamięć. Podczas nauki litewskiego lepiej sugerować się gramatyką angielską niż polską – dochodzi wtedy do wielu błędów. 

Oczywiście w językach można się dopatrzeć też podobieństw. Mamy takie same słowa np. „moneta”, „grafika”, „biblioteka”, „mama”, „klinika”. Do niektórych z nich wystarczy też dodać końcówkę -as, aby uzyskać to samo wyrażenie np. szampanas – szampan. 

Posługujemy się też 32 literami alfabetu i w zasadzie mają one podobną wymowę. Posiadamy też samogłoski krótkie i długie, spółgłoski miękkie i twarde, a nawet dyftongi – dwugłoski (dwie samogłoski obok siebie)

Na Litwie urodziło się również wielu słynnych Polaków – Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Stanisław Moniuszko, Czesław Miłosz i inni.

W kraju Litwinów wydawana jest polska literatura, a w Polsce dzieci uczęszczają do dwujęzycznych szkół polsko-litewskich. Pomagają im w zachowaniu tożsamości narodowej.

Łotewski – drugi z języków bałtyckich

Językowym bratem litewskiego jest łotewski. Jak wspomnieliśmy, to drugi z przetrwałych języków bałtyckich. Jednak nie oznacza to, że języki litewski i łotewski są do siebie bardzo podobne czy nawet wzajemnie zrozumiałe. 

Są między nimi zarówno podobieństwa, jak i różnice. 

Zaczynając od podobieństw – litewski i łotewski długo pozostawały dialektami tego samego języka. Łotewski jednak znajdował się jednocześnie pod dużym wpływem niemieckiego, szwedzkiego czy rosyjskiego. Podczas gdy litewski głównie czerpał zapożyczenia ze słowiańszczyzny. 

Obydwa języki posługują się jednak alfabetem łacińskim, o podobnych znakach. Mają też cechy wspólne w gramatyce np.rodzaje w rzeczownikach. Rozróżniają też rodzaj męski i żeński. Części mowy odmieniają się przez przypadki i jest ich w sumie 7.

I na koniec – także brzmienie litewskiego i łotewskiego jest podobne. 

A różnice? W litewskim występują charakterystyczne spółgłoski, których nie ma u jego brata. Oba języki posiadają też wyrazy o zbieżnym brzmieniu. “Fałszywi przyjaciele” czają się niemal na każdym kroku. 

Poza tym języki są pełne zapożyczeń z innych języków. Nie można założyć, że wyrażenia przyjęte np. z niemieckiego będą zrozumiałe dla Litwinów czy z polskiego dla Łotyszy.

Alfabet i słownictwo

Lietuvių abėcėlė składa się z 32 liter z alfabetu łacińskiego. Znaki inne niż w alfabecie polskim to ą č ę ė į š ų ū ž. Nie ma w nim natomiast q w y. 

Wymienione litery czytamy następująco: 

• ą – długie „a”,
• č – „cz”,
• ę – długie „e”,
• ė – „e”
• į – „ij”,
• š – „sz”
• ų ū – długie „u”,
• ž – „ż”.

Nauka ich wymowy nie sprawia więc Polakom trudności.

Dodatkowo samogłoski nosowe „ą”, „ę”, „į”, „ų” zostały w litewskim alfabecie zastąpione długimi samogłoskami ustnymi. 

Słowotwórstwo w litewskim

Litwini są mistrzami, jeśli chodzi o tworzenie słów czy zdrobnień:

vaikas – dziecko

vaikelis, vaikiukas, vaikeliukas, vaikelėlis, vaikužėlis, vaikučiukas – niemowlę

To tylko jeden z przykładów słowotwórczych.

Poza tym po końcówkach -as i -acja można domyśleć się, że słowa pochodzą z litewskiego. Oto te brzmiące niemal po polsku: pomidoras, szampanas, tortas, autobusas. Znaczą to samo w naszym języku.

Na Litwie wiadomo też od razu, która kobieta jest panną, a która mężatką. Skąd? Oczywiście widać to w nazwisku. Nazwiska panien kończą się na aitė, iūtė oraz ytė, a mężatek naienė.

Litwinki chcą to usystematyzować i wszystkie nazwiska zapisywać z końcówką ė, ale trzeba czasu, aby zmienić tradycję.

I na koniec – największa ciekawostka. Litwini nie przeklinają. A przynajmniej nie w swoim języku! Aby wyrazić skrajne emocje używają przekleństw z rosyjskiego lub angielskiego.

Znamy również inne języki tłumaczeń —> sprawdź

Gramatyka języka litewskiego

Pora zebrać zasady gramatyczne litewskiego w całość. Oto, co najważniejsze: 

1. Język litewski posługuje się liczbą pojedynczą i mnogą oraz rodzajem męskim i żeńskim. 
2. Bazuje również na 4 czasach – przeszłym, przeszłym częstotliwym (określa czyności, które już robiliśmy wcześniej), teraźniejszy i przyszły.
3. Bezokoliczniki mają w litewskim końcówkę -ti. Czasowniki odmieniają się we wszystkich czasach. 
4. Rzeczowniki mają 5 różnych odmian i deklinują się przez przypadki. 
5. Przymiotniki odmieniają się na 3 sposoby. To zresztą najbardziej odmienne części mowy w litewskim. Jeden przymiotnik może mieć około 147 form – warunkuje to liczba, rodzaj, przypadek, stopień, forma, forma bez rodzaju. 
6. W języku występuje forma pronominalna przymiotnika. Oznacza to, że jego forma zmienia się w zależności od nacechowania. Jeśli cecha jest szczególna dla danego rzeczownika, przymiotnik zyskuje inną formę, która to podkreśla np. gražus – gražusis (piękny – ten piękny).
7. Zaimki osobowe wyglądają następująco:

• Ja Aš, 
• Ty Tu, 
• On Jis, 
• Ona Ji
• My Mes, 
• Wy Jūs, 
• Oni Jie.

8. Liczebniki do 10 to:

• jeden vienas
• dwa du
• trzy trys
• cztery keturi
• pięć penki
• sześć šeši
• siedem septyni
• osiem aštuoni
• dziewięć devyni
• dziesięć dešimt

Jak nauczyć się pradawnego języka?

Język litewski jest trudny. I aby poznać dobrze jego gramatykę, wyjątki czy słownictwo, należy przede wszystkim zapisać się na kurs języka litewskiego.

Jest to jeden z języków, o których warto posłuchać od lektorów, tłumaczy, native speakerów. Pomoże to nie tylko w łatwiejszym wejściu w struktury języka i odmiany wielu części mowy, ale też nauce swobodnego mówienia. 

Poza tym polecamy sięgnąć po wyczerpująco napisane podręczniki. Np. „Gramatyka języka litewskiego” prof. Jana Otrębskiego.

A kiedy już opanujemy podstawy – można też posiłkować się litewską literaturą. Opatrzenie się z litewskimi słowami, zdaniami, opisami pomoże przyswoić zasady języka. 

Oczywiście pomocne będą też aplikacje językowe. Ale to już sposób nauki dla tych, którzy pojmą podstawy pradawnego języka. 

Język litewski – TURBOsłownik

Oto przykładowe zwroty, które przydadzą się na Litwie:

• Dzień dobry – Labas rytas
• Cześć – Sveiki
• Dobry wieczór – Labas vakaras
• Do widzenia – Sudie
• Do zobaczenia – Greitai pasimatysime
• Dobranoc – Labos nakties
• Miłego dnia – Geros dienos
• Litwa – Lietuva
• Polska – Lenkija
• Jestem Polką / Polakien – Aš lenkas
• Nazywam się…- Mano vardas yra…
• Tak – Taip
• Nie – Ne
• Dziękuje – Ačiū
• Proszę – Prašau
• Przepraszam – Atsiprašau
• Jak się masz? – Kaip tau sekasi?
• Dobrze – Na
• Bardzo dobre – Labai gerai
• Smacznego – Skanaus
• Na zdrowie – Į sveikatą
• Pozdrowienia –Pagarbiai

Polećmy w podróż, by poczuć zapach Litwy

Lot balonem z Wilna? Jasne – poprosimy bilety! 

Wilno to jedna z niewielu stolic w Europie, z której można wyruszyć na podniebny rejs. A dzięki niemu zobaczyć piękne krajobrazy – lasy, łąki, zabytkowe ruiny na terenie kraju czy cerkwie. 

Źródło: https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Wilno-do-tanca-i-do-rozanca-Pomysl-na-weekend-n147328.html

Może uda Ci się wtedy poczuć zapach Litwy? A jeśli nie, możesz zaopatrzyć się w gotową kompozycję – litewskie perfumy narodowe Lietuvos Kvapas. Dominują w nich nuty mchu, malin, polnych kwiatów. Tak właśnie pachnie Republika Litewska. 

Kiedy już zwiedzisz Wilno, warto też udać się do Kowna, drugiego z najczęściej odwiedzanych miast. A na prawdziwy odpoczynek do uzdrowiska w Druskiennikach na południu kraju. Miejscowość pełna jest sanatoriów i nietypowej architektury.

Podczas podróży po Litwie może uda Ci się też usłyszeć Dainy – krótkie pieśni, które tworzone są od XIII wieku. Dawniej nawiązywały najczęściej do pogańskich bóstw i przyrody. Z biegiem czasu zaczęły opowiadać również o codzienności, wydarzeniach z historii. 

Dainy są charakterystyczne dla Litwy i Łotwy. Można przeczytać je w wydanych zbiorach pieśni. 

I jak? Język litewski Cię zaciekawił? Masz motywację do jego nauki, aby poznać najstarszy z języków europejskich? A może przekonał Cię do tego lot balonem z Wilna?

Zanim dobrze poznasz litewski, chętnie przetłumaczymy dla Ciebie co trzeba – dokumenty, rozmowy, CV. TURBOszybko i dokładnie na Turbotłumaczenia.pl