Język hebrajski – ważna część religii i kultury żydowskiej

Hebrajski jest językiem urzędowym Izraela. Jednak na przestrzeni lat jego losy były różne. Przez pewien okres czasu nawet zanikł i jedynie podczas liturgii używali go duchowni żydowscy.

Jakie panują w nim zasady, jak wygląda alfabet hebrajski i odczytywane są słowa w tym języku? Odpowiedzi na pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.

Opisujemy również, co z hebrajskim ma wspólnego jidysz, który również jest językiem żydowskim.

A dla głodnych wiedzy mamy link do Rosnącego Słownika Hebrajskiego – źródła wiedzy na temat języka, w którym znajduje się nawet zbiór pieśni żydowskich.

Pochodzenie i użycie języka hebrajskiego

Język hebrajski (hebr. ‏עִבְרִית‎) to język należący do grupy kananejskiej, północno-środkowej gałęzi rodziny języków semickich blisko spokrewniony z fenickim. W skład tej samej rodziny językowej wchodzą również języki aramejskie, należące do afroazjatyckiej rodziny językowej i zapisywane przeważnie alfabetem hebrajskim.

Klasyczny hebrajski jest językiem rytualnym i liturgicznym religii żydowskiej, podczas gdy współczesny hebrajski ma ponad dziewięć milionów użytkowników w Izraelu i milion w pozostałej części świata.

Hebrajski jest językiem urzędowym Państwa Izrael.

Historia języka hebrajskiego

Hebrajski jako język mówiony rozkwitł w królestwach Izraela i Judy między 1200 a 586 p.n.e.

Uczeni debatują nad tym, w jakim stopniu hebrajski był językiem mówionym w starożytności, po niewoli babilońskiej, kiedy dominującym językiem międzynarodowym w tym regionie stał się starożytny język aramejski.

W X i VII wieku hebrajski był językiem powszechnie używanym w królestwach Izraela i Judy. Co ciekawe, sam hebrajski jako język mówiony wymarł w IV wieku. Jednak ze względu na jego znaczenie w judaizmie, był nadal używany w wielu ceremoniach religijnych, a także w literaturze.

Odrodzenie hebrajskiego jako języka mówionego nastąpiło w latach 80. XIX wieku na rzecz religii judeo-żydowskiej. Przez Żydów określany jest jako Święty Język lub Leshon HaKodesh, a w Biblii jest również nazywany Językiem Kanaanu.

Nawet słowo hebrajski pochodzi od jednego z wielu imion, które istnieją dla narodu żydowskiego i uważa się, że wywodzi się z opisu przodka Abrahama – Ebera.

Kulturowo i historycznie jest identyfikowany jako język narodu żydowskiego i używany w wielu rytuałach judaistycznych. Postrzega się go jako środek, dzięki któremu naród żydowski z diaspory utrzymuje bliskie więzi i silne poczucie tożsamości.

Język biblijny w życiu codziennym

Przypuszcza się, że biblijny hebrajski był codziennym językiem Hebrajczyków i Izraelitów. Chociaż nie używano go w okresie rzymskim, nadal był przedmiotem w szkołach żydowskich, a także w chrześcijańskich seminariach teologicznych i szkołach publicznych w Izraelu.

Jest przedmiotem skrupulatnych badań językoznawców i archeologów, działających na terytorium odpowiadającym ziemi Izraela.

Elementy biblijnego hebrajskiego są również wykorzystywane we współczesnej literaturze hebrajskiej, mediach i okazjonalnie w rozmowach.

Biblijny hebrajski jest rzeczywiście łatwy do odczytania przez każdego, kto mówi współczesnym hebrajskim (iwrit). Jednak te dwie formy różnią się słownictwem, gramatyką i fonologią.

Etapy rozwoju języka hebrajskiego

Hebrajski samarytański

Samarytański hebrajski jest podobny do biblijnego, stanowiący jego odmianę. Wciąż używany jest w mowie i piśmie przez Samarytan. Dziś funkcjonuje tylko język liturgiczny, nie narodowy.

Samarytanie z Holonu posługują się współczesnym hebrajskim, a Samarytanie z Nablusu – palestyńskim arabskim.

Samarytański hebrajski jest pisany pochodną alfabetu fenickiego, starego alfabetu paleo-hebrajskiego porzuconego przez Żydów w starożytności.

Hebrajski misznaicki

Ważny etap rozwoju hebrajskiego to hebrajski misznaicki (laszon ha-chachamim – jęz. mędrców Talmudu). Tę odmianę hebrajskiego spotkamy w Misznie, Talmudzie, literaturze midraszy i innych tekstach.

Hebrajski tego okresu różni się od hebrajskiego biblijnego zarówno pod względem gramatyki, jak i słownictwa.

Przyjmuje się, że hebrajski misznaicki przestał być używany w mowie pod koniec II wieku n.e.

Okres zaniku języka hebrajskiego

Przez okres 1700 lat hebrajski pozostawał tylko językiem religii – „świętym”, używanym głównie w modlitwie i piśmie.

W okresie średniowiecza żydowscy poeci tworzyli poezję w jęz. hebrajskim. Palestyna stała się kolebką nowego gatunku poezji religijnej zwanej „pijut”.

Haskala – hebrajski wraca do łask

Ruch „Haskali”, zwanej „żydowskim oświeceniem”, narodził się w Niemczech pod koniec XVIII w. Jego celem było dążenie do sekularyzacji żydowskiego społeczeństwa, co dało początek również odrodzeniu użycia hebrajskiego w literaturze.

W ten sposób powstały pierwsze gazety i czasopisma w jęz. hebrajskim. Za najwybitniejszego przedstawiciela pisarzy hebrajskich tego okresu uważa się Abrahama Mapu.

Współczesny hebrajski – iwrit

Współczesny hebrajski to odmiana hebrajskiego używanego od końca XIX wieku. Narodził się w epoce oświecenia, z haskali, która wyprowadziła kulturę żydowską z gett, aby otworzyć się na świat swoich czasów.

Jednak świeckie używanie świętego języka zawsze odrzucały konserwatywne umysły i trudno było od razu wprowadzić go na stałe do obiegu.

Pierwsza faza odrodzenia języka hebrajskiego, poza ściśle religijnymi ramami, miała przede wszystkim charakter literacki, pod wpływem m.in. Mojżesza Mendelssohna.

Wraz z pojawieniem się Eliezera Ben Yehoudah rozpoczął się ważny etap przywrócenia hebrajskiego na arenie międzynarodowej, używanego dziś przez obywateli państwa Izrael i nazywanego nowohebrajskim – iwrit.

Alfabet hebrajski – brak samogłoski

Alfabet hebrajski (האלפבית העברי, háalefbet) to alfabet spółgłoskowy (abdżad), którego obecne grafemy rozwinęły się z grafemów aramejskiego.

Osoby posługujące się hebrajskim nazywają swój alfabet alefbet, przy czym alef i bet to dwie pierwsze litery. Alfabet ten jest używany do pisania hebrajskiego, ale także jidysz (judeo-niemieckiego), szuadit (judeo-prowansalskiego), a także dawniej innych języków semickich, a nawet regionalnych języków indoeuropejskich lub uralo-ałtajskich.

Alfabet hebrajski nie rozróżnia „dużych” i „małych” liter, zarówno w piśmie drukowanym, jak i odręcznym. Liter nie łączy się. Poza tym alfabet nie zawiera liter oznaczających samogłoski, które domyślnie nie są zapisywane.

Ciekawostką na jego temat jest fakt, że powstanie alefbetu datuje się na nawet na IV wiek p.n.e w cywilizacji Fenicjan. To dlatego dla samych Żydów ma w sobie coś mistycznego – nie jest to zwykły zbiór liter, ale symboli, kryjących w sobie tajemnicę, siłę i tradycję.

Znajomość tego alfabetu uznawana jest za zbliżającą do Boga, Żydzi od małego uczą się zatem czytania Tory, co powoduje, że wśród narodu nie spotyka się zjawisk analfabetyzmu.

Interesują Cię inne nasze języki tłumaczeń? Sprawdź: https://turbotlumaczenia.pl/jezyki-tlumaczen/

Pismo hebrajskie

Starożytne pismo hebrajskie jest zbliżone do pisma fenickiego, które rozprzestrzeniło się na Bliski Wschód pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e.

Podczas wygnania w VI wieku p.n.e. Żydzi rodzimi zapożyczyli bardziej nowoczesną formę od Żydów babilońskich, którzy sami z kolei odziedziczyli ją po Żydach asyryjskich. Był to kwadratowy alfabet, który jest używany do dziś.

Zgodnie z tradycją żydowską ich pismo powstało w czasach Mojżesza, do pisania Tory. Starożytne inskrypcje alfabetem zostały znalezione w rejonie Synaju.

Pomimo upadku hebrajskiego i aramejskiego jako języków mówionych, pismo hebrajskie przetrwało w nauczaniu religii i jako nośnik języków żydowskich, takich jak jidysz, judeo-arabski, judeo-hiszpański i inne języki diaspory.

RolaEliezera Ben Jehuda

Istotną rolę w przywróceniu znaczenia języka hebrajskiego odegrał Eliezer Ben Jehuda, żydowski językoznawca, pisarz, działacz syjonistyczny. Prowadził on prace nad odnową używanego jedynie w modlitwie języka hebrajskiego, który miałby zastąpić jidysz i zostać uniwersalnym językiem wszystkich Żydów.

Praca nad modernizacją polegała przede wszystkim na ujednoliceniu i uproszczeniu zasad gramatycznych oraz utworzeniu nowych słów. Większość z nich Ben Jehuda zbudował z rdzeni znalezionych w istniejącej literaturze, głównie w Biblii, ale także zaczerpniętych z języka arabskiego i języków indoeuropejskich, zwłaszcza słowiańskich i germańskich (część wymyślił sam). Wprowadził też nowoczesne, wzorowane na zachodnich, zasady interpunkcji.

Pismo powróciło na światło dzienne (jako naturalne medium dla żywych języków) podczas odrodzenia świadomości narodowej i języka hebrajskiego pod koniec XIX wieku, który stał się językiem urzędowym w momencie powstania Państwa Izrael w 1948 roku.

Innymi językami hebrajskimi lub wernakularnymi odmianami języka hebrajskiego posługują się jednak do dziś społeczności, które utrzymują ważne relacje kulturowe z diasporą w pozostałej części świata.

Oprócz pisma kwadratowego przyjęto również pismo kursywne.

Od prawej do lewej

Hebrajski jest pisany i czytany od prawej do lewej przy użyciu 22-literowego alfabetu spółgłoskowego. Obecne pismo hebrajskie to tak zwane pismo kwadratowe (כתב מרובע / ketab meruba’), które mędrcy Talmudu nazywali „pismem asyryjskim” (כתב אשורי / ketab ašuri).

Znali oni dwa pisma hebrajskie: tak zwane pismo hebrajskie (כתב עברי / ketab 'ibri – obecnie nazywane alfabetem paleo-hebrajskim) i pismo asyryjskie. Zgodnie z traktatem talmudycznym naród Izraela porzucił pismo hebrajskie na rzecz Samarytanów w czasach Talmudu i zachował tylko pismo asyryjskie.

Współczesna wymowa hebrajska nie rozróżnia już niektórych fonemów oznaczanych literami zróżnicowanymi, takich jak na przykład „ח” (het) i „כ” (khaf), co powoduje skłonność do homofonii i trudności w pisowni.

Inne pary homofoniczne pojawiające się we współczesnym hebrajskim to „ב” / „ו” (vav / bhet), „ת” / „ט” (tet/tav) i „כ” / „ק” (qof/kaf).

Wymowa w języku hebrajskim

Wymowa współczesnego języka hebrajskiego jest bardzo zbliżona do wymowy języków europejskich. Od wymowy języka polskiego hebrajski odróżnia charczące „ch” pod postacią „chaf” i „chet” (כ, ח), bardzo miękkie, często prawie niesłyszalne „h” pod postacią „hei” (ה), francuskie „r” („resz” – ר) oraz brak głoski „ł”.

Fonetyka współczesnego języka hebrajskiego jest oparta na historycznej wymowie sefardyjskiej. Cechuje ją zanik (pod wpływem języków indoeuropejskich) typowo semickich spółgłosek gardłowych i emfatycznych.

Gramatyka sięgająca czasów średniowiecza

Hebrajski jest jednym z języków zharmonizowanych gramatycznie od setek lat, a najwcześniejsze pisma dotyczące gramatyki sięgają późnego średniowiecza. Prace te dotyczyły form gramatycznych występujących w Biblii w języku hebrajskim. Ta metoda analizy Biblii według języka nazywa się w języku hebrajskim midraszem.

Pod względem gramatycznym język hebrajski jest stosunkowo podobny do angielskiego. Jednak nie wszystkie zdania hebrajskie wymagają zarówno podmiotu, jak i czasownika. Kolejność wyrazów to przede wszystkim podmiot-orzeczenie, choć ulega to zmianie.

Koniugacje czasowników odnoszą się do rodzaju, liczby lub osoby, zaimek podmiotowy jest czasami pomijany.

Niektóre aspekty języka hebrajskiego są bardzo surowe, na przykład rodzaj męski i żeński. W dyskusjach grupowych automatycznie używany jest rodzaj męski, ponieważ nie ma zaimka nijakiego.

Co ciekawe, obok liczebników są też słowa oznaczające liczbę podwójną, chociaż we współczesnym języku nie jest to zbyt często używane.

Jidysz – porównanie

Dla tych osób, które nie znają hebrajskiego i jidysz, jeden język może być łatwo mylony z drugim.

W rzeczywistości hebrajski jest językiem semickim (amharski), podczas gdy jidysz używa słów niemieckich (między innymi), o bardzo szczególnej wymowie (podobnej do Żydów aszkenazyjskich).

Hebrajski jest językiem używanym przez około 10 milionów ludzi na całym świecie i jest oficjalnym językiem Izraela, a jidysz posługuje się tylko 3 miliony ludzi.

Jednak pomimo znacznie mniejszej liczby użytkowników, jidysz funkcjonuje w większej liczbie krajów niż hebrajski (USA, Francja, Wielka Brytania, Rosja, Niemcy, Polska, Belgia itd.). Łączy on biblijny hebrajski z niemieckim, aramejskim i innymi językami, aby stworzyć język odpowiedni do codziennego użytku.

Żydzi aszkenazyjscy opracowali język jidysz, aby w tekstach religijnych, modlitwach i ceremoniach używać tylko hebrajskiego. Współczesny hebrajski rozwinął się również w wyniku biblijnego hebrajskiego. Mimo podobnego pochodzenia język jidysz jest nieco bardziej skomplikowany gramatycznie od hebrajskiego ze względu na to, że jest językiem fusion.

Obecne są w nim reguły gramatyczne kilku języków, co znacznie utrudnia naukę. Warto też zauważyć, że jidysz jest obecny w codziennych rozmowach w sposób, z którego możemy nie zdawać sobie sprawy. Wszystko przez liczne zapożyczenia nazywane jidyszyzmami.

Czy tłumacz hebrajskiego może wykonać tłumaczenie z jidysz?

Hebrajski i jidysz traktuje się nie tylko jako dwa różne języki, ale nawet klasyfikuje się je do dwóch różnych grup językowych: hebrajski uważa się za język semicki, natomiast jidysz należy już do grupy języków germańskich.

Różnice znajdziemy zarówno w konstrukcjach gramatycznych, jak i słownictwie.

Tłumacz hebrajskiego nie będzie zatem w stanie wykonać tłumaczenia na jidysz, choć może w pewnym stopniu zrozumieć tekst napisany w tym języku.

Należy pamiętać, że jidysz bywa zapisywany nie tylko za pomocą alfabetu hebrajskiego. Występują również jego uproszczone wersje w alfabecie łacińskim, a na terenach byłego ZSRR używano także grażdanki (odmiana cyrylicy), co oznacza, że to samo zdanie może być zapisane w różnym systemie.

Rosnący słownik języka hebrajskiego

Miłośnikom lub uczniom języka hebrajskiego polecamy serwis Rosnący Słownik Hebrajski – http://www.iwrit.pl/.

Znajdują się w nim wszelkie informacje dotyczące aspektów gramatycznych i ortograficznych języka, obszerny słownik, zbiór piosenek i pieśni, a nawet narzędzie do zamiany hebrajskiego pisma drukowanego na ręczne.

Jeśli temat języka hebrajskiego Cię zaciekawił, możesz się w nim jeszcze bardziej zagłębić poprzez źródła online. Dodatkowo, fascynująca jest nie tylko tematyka językowa, ale też sama kultura i tradycje żydowskie.

Ze względu na częste migracje, naród pozostawił swój dobytek kulturowy w wielu krajach, również w Polsce. Może nawet w Twojej miejscowości znajdują się święte miejsca czy odbywają festiwale żydowskie. Warto o tym również poczytać.

Potrzebujesz tłumaczeń hebrajskiego? Chętnie pomożemy. Nasz zespół Turbotlumaczenia.pl ma również ten język w ofercie.

Przeczytaj też: Jidysz a hebrajski – różne języki, ta sama kultura żydowska